Gelmiş Geçmiş En Büyük İmparatorluklar

Guinness Dünya Rekorlarına göre gelmiş geçmiş en büyük imparatorluk Pers İmparatorluğu’dur. Fakat bir imparatorluğun büyüklüğü, onları hangi açılardan ölçtüğünüze göre de değişiklik kazanabiliyor. Guinness Dünya Rekorları, bu soruyu şu şekilde cevaplıyor:

Pers İmparatorluğu olarak bilinen Akhamenid İmparatorluğu, bir zamanlar dünyanın nüfusunun %44’üne, günümüzde ise İran olarak adlandırılan yere konumlanmış olan Akhamenid tahtı tarafından hükmedildiği tahmin edilmekte ve bahsedilen bu oran onları, dünyanın en büyük imparatorluğu haline getiriyor.

Fakat bir imparatorluğun büyüklüğü, onu hangi açılardan ölçtüğünüze de bağlı olarak pek çok değişiklik gösterebilir. Tahmin edildiği gibi, bu konularda herkes aynı fikirde değildir. Küresel nüfus paylaşımı, bir imparatorluğun ne denli büyük olduğunu ölçmek bakımından dikkate alınacak önemli bir yol; bazıları, çeşitli dönem imparatorluklarını karşılaştırırken bu ölçütleri kullanmanın adilce olup olmadığını da sorguluyor.

Bu konudaki örnek; Akhamenid İmparatorluğu zirve noktasındayken, dünyanın üzerinde sadece 112.4 milyon kadar insan yaşıyordu. Britanyalılar 1901’de dünyanın nüfusunun az bir kısmına hükmediyordu ancak o zamana kadar küresel nüfus 1.6 milyar kadar insana ulaşmıştı. Britanya İmparatorluğu ve Akhamenid İmparatorluğu’nu bu ölçütleri baz alarak karşılaştırmak mümkün mü?

Yoksa bu yöntemleri kullanıp elmalarla armutları mı karşılaştırılmış olunuyor? Zirve noktasında iken Britanya İmparatorluğu, dünyanın yüzeyinin ve nüfusun dörtte birine hükmediyor; yine de dünyanın gelmiş geçmiş en büyük imparatorluğu olarak kabul edilmiyordu. Yalnızca bu ölçütleri kullanmak, diğer pek çok yöntemlerin artıları ve eksilerini göz ardı etmek anlamına gelir:

En büyük kara kütlesi olması, en büyük bitişik kara kütlesi olması, en büyük orduya sahip olması, en büyük gayrisafi yurt içi hasılatı gibi özellikler de göz ardı edilmemelidir. Pek çok tarihçi, tek bir ölçüt kullanmak yerine, daha uzun süreli kapsayan etkiyi ve istikrarı ölçen bir ölçüt kullanılması gerektiğini ifade ediyor.

Tarihteki En Büyük 10 Devlet

Tarihte önemli pek çok devlet ve imparatorluk yer alıyor. Ancak bunlardan bazıları oldukça ön plana çıkmış durumdadır.

Bu devletler;

1. Ahameniş İmparatorluğu
2. Moğol İmparatorluğu
3. Sosyalist Sovyetler Cumhuriyeti Birliği
4. İspanyol Sömürge İmparatorluğu
5. Qing Hanedanı
6. Emeviler
7. Fransız Sömürge İmparatorluğu
8. Büyük Britanya İmparatorluğu
9. Roma İmparatorluğu
10. Osmanlı İmparatorluğu şeklinde sıralanıyor.

Tarihteki En Büyük Devletlerin Özellikleri

1- Ahameniş İmparatorluğu

Birinci Pers İmparatorluğu olarak bilinen Ahameniş İmparatorluğu, yaklaşık olarak 9.000.000 km2’lik alanı yönetmiş olan bir imparatorluktur. Başta Mezopotamya olmak üzere, Anadolu, Trakya ve İran gibi topraklara da yayılmışlardır.

2- Moğol İmparatorluğu

Sınır bütünlüğü bulunan dünyanın en büyük imparatorluklarındandır. Tam olarak bilinmese bile yaklaşık 33.000.000 km2’lik bir alana hükmetmişlerdir. Sınırları bir arada yer alan en büyük imparatorluktur. Cengiz Han tarafından kurulmuş olan devlet, en geniş olan sınırlarına ulaşmasının adından parçalara bölünmüştür.

3- Sosyalist Sovyetler Cumhuriyeti Birliği

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından kurulan SSCB, 1922-1991 seneleri arasında 22.402.200 km2’lik bölgelerde hüküm sürdü. Lenin tarafından kurulmuş devlet Soğuk Savaş döneminde ABD ve SSCB birer kutuptur. SSCB Soğuk Savaş’ı kaybedince de yıkılmıştır.

4- İspanyol Sömürge İmparatorluğu

Sömürgeciliği başlatmış ülkelerden biri olan İspanya, altın çağında sömürgeleriyle beraber yaklaşık 20.000.000 km2’lik bir toprağı yönetmiştir. Altın çağında şu an Güney Amerika’nın büyük çoğunluğunu, Kuzey Amerika’nın büyük bir kısmını ve Afrika’nın da bir kısmını ele geçirmiştir.

5- Qing Hanedanı

Qing Hanedanı yönetiminde olan Çin, toplam 14.700.000 km2’lik alana hükmetmiştir. Şimdilerde Kuzey Kore, Güney Kore ve Moğolistan gibi topraklara hükmetmiştir. Kurulmuş olduğu dönemde limanlarını batıya kapatmış olsa bile Britanya ile yapılmış savaşların sonunda limanlarını da Avrupalı Devletlere açmıştır.

6- Emeviler

Hz. Muhammed’in kurmuş olduğu İslam Devleti’nin ardından 4 Halife Dönemi gelmiştir. Son Halife Hz. Ali’den Halifeliği ele geçirmiş olan Muaviye tarafından kurulmuştur. Toplamda 13.400.000 km2’lik alanı yönetmiştir.

7- Fransız Sömürge İmparatorluğu

Ondokuz ve Yirminci yüzyıllarda Britanya İmparatorluğu’nun sonrasında sömürgecilikte 2. olan Fransa, toplam 13.000.000 km2’lik alandan daha fazlasına hükmetmiştir.

8- Büyük Britanya İmparatorluğu

En güçlü zamanlarında ”Güneş Batmayan İmparatorluk” olarak isimlendirilmişlerdir. Dünyanın en büyük imparatorluğu olarak da bazı kaynakçalarda geçen Büyük Britanya İmparatorluğudur.

9- Roma İmparatorluğu

Avrupa’nın çoğunluğu, Kuzey Afrika, Orta Doğu’nun bir bölümü ve aynı zamanda Anadolu’ya hükmetmiş olan Roma İmparatorluğu, yaklaşık 6.000.000 km2’lik bir alana hükmettiği belirtilir.

10- Osmanlı İmparatorluğu

3 kıtada da toprağı bulunan Osmanlı, en güçlü döneminde 5.200.000 km2’lik bir alana hükmettiği biliniyor. 1299-1922 yılları arasında hüküm sürmüş bir devlettir. 1699 yılında imzalamış olduğu Karlofça Antlaşması’nın ardından sınırları hızlıca daralmaya başlamıştır.

Hangi Devletlere İmparatorluk Deniyor?

İlk olarak imparatorluğu imparatorluk yapanın ne olduğunu anlamak gerekiyor. Ne kadar geniş alanları kapsadığı veya nüfusunun ne kadar kalabalık olduğu çok büyük bir önem taşımıyor. Bir imparatorluğu aslında oluşturan temelde iki özelliği söyleyebiliriz. İlki yapılan fetihlerin; güçlü bir kumandanın öncülüğünde olarak kendi topraklarına katılan birbirinden farklı bölgelerin olması, ikincisi tümüyle imparatorluk içindeki halkların konuştuğu dillerle ilgilidir.

İmparatorluklar Neden Çöker?

Bahsedilen pek çok imparatorluğun kaderinde yıkılmak yer alıyor. Her ne kadar bireylerin barış ve refah da getirse imparatorluklar eninde sonunda yıkılmaya mahkum oluyor söylemi oldukça gerçekçi. Roma İmparatorluğundan evvel yaşamış olan, Yunanlı tarihçi Heredot da bunu çok önceden biliyordu.

Ancak günümüzde tarihçiler de hala imparatorlukların neden çöktüğüne dair ortak noktaya varmakta zorlanıyorlar. Yöneticilerin doyumlara ulaşması ya da tam tersi güçsüzleşmesinden sonra hepsi bir şekilde çöküyorlar. Moğol İmparatorluğunda bakıldığı gibi yönetmek için fazlaca büyük hale gelebiliyor ya da Roma ve Qing İmparatorluklarında olduğu şeklinde dışardan çeşitli istilalara maruz kalabiliyorlar.

Fetihlerin ve Toprakların ‘En Güçlü’ Olmadaki Yeri

Tarihçilerin imparatorlukları çözümlemeye çalıştıkları esnada ilk başta doğrudan ya da dolaylı olarak tek bir yöneticiye tabi olmalarını topraklar bütünlüğü olarak tanımladılar. Bu demek oluyor ki, bugünkü Rusya yüz ölçümü bakımında büyük olmasına rağmen bir imparatorluk değildir.

Ancak Moğolistan’ı işgal edip hükümetini devirecek olursa o zaman da imparatorluk diyebilirdik çünkü iki ya da daha fazla farklı toprak parçasına sahip olacaktı. Bunun yanında, imparatorluklar genelde belirli bir etnik, dini ve kültürel farklılıkları da bünyelerinde barındırır.