Erken Seçim Neye Göre Yapılır?

Toplumların kendini yönetecek kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak seçmesini sağlayan sisteme demokrasi denir. Birden çok demokrasi anlayışı olduğu gibi yine birden çok temsili seçim sistemi vardır. Türkiye’de var olan temsili demokrasi de halk kendini yönetecek milletvekilleri ve Cumhurbaşkanını 5 yılda bir seçimle iş başına getirir. Türkiye’de mevcut sistemde birden çok seçim yapılır. Temel olarak 3 ana seçim vardır. Milletvekilliği, Cumhurbaşkanlığı ve yerel seçimler.

Yerel seçimler dışında diğer iki seçim yeni sistemde aynı gün yapılabilmektedir. Bu seçimler belli şart ve durumda daha erken yapılabilir. Erken seçim neye göre yapılır? Şimdi bu şartların ne olduğuna ve nasıl seçim yapıldığına bakalım.

Önceki Sistem ve Yeni Sistem

16 Nisan 2017 de yapılan referandum ile Türkiye, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmiştir. Bu tarihten önce genel seçimler dediğimiz milletvekilleri seçimleri 4 yılda bir yapılırdı. Yapılan referandum ve değişen sistem ile Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimleri artık 5 yılda bir aynı zamanda yapılır. Önceki sistemde yine TBMM seçimleri ve Cumhurbaşkanı seçimi ayrı günlerde yapılırdı.

Geçilen sistem de seçimle ile ilgili birçok değişiklik kanun ile yapılmıştır. Bu değişikliklere şöyle bakabiliriz.

• Milletvekilliği, muhtarlık, belediye başkanlığı, il meclis üyeliği ve encümenlik adaylık yaşı 25’den 18 yaşına indirilmiştir.
• Seçime girecek partilerin ittifak yaparak seçime birlikte girmesinin önündeki engel kaldırılmıştır. Anayasa değişikliği ile TBMM’de milletvekili sayısı 550’den 600’ e çıkarılmıştır.

Erken Seçim Kararı Kimler Hangi Şartlarda Alabilir?

Yeni hükümet sisteminde seçimlerin olağan gününden önce yapılmasının nedenleri ve şartlarına bakalım.

En başta şunu söylemek gerekir. Cumhurbaşkanlığı hükümet siteminde erken seçim kararı normal şartlarda hükümet başkanı olarak Cumhurbaşkanın kendisi veya TBMM’nin 3/5 çoğunluğu ile seçim kararı alabilir. Bu iki durum dışında erken seçim yapılamaz.

2023 Türkiye Genel Seçimleri Ne Zaman?

600 milletvekillinin en az 360’ı erken seçim için oy vermelidir. Şu an ki durumda hiçbir parti tek başına Meclis’te bu koltuk sayısına sahip değildir. Erken seçim kararının alınabilecek diğer durumları görelim.

• Ülke aşırı ekonomik kriz, yüksek enflasyon, kargaşa vb. durumlar yaşandığı ve bu durumun önlenemez hal aldığında hükümete karşı bir baskı oluşarak erken seçim kararı alınabilir.
• Meclis içinde bulunan farklı siyasi parti grupları anlaşarak hükümetin değiştirip iktidar olmak isterlerse erken seçim yapılabilir.
• Hiç istenmeyen bir durumda olsa Türkiye’nin yakın geçmişinde yaşanan Askeri kuvvetlerin müdahalesi sonucu erken seçim yapılması.

Yukarıda yazılan bu durumlar dışında erken seçim yapılamaz.

Erken Seçim Ne Zaman Yapılır?

Cumhurbaşkanı ya da meclisin karar almasıyla erken seçim yapılabildiğini söylemiştik. Elbette alınan her kararın yasal bir dayanağı olmakla beraber belirli tarihleri de vardır. Şimdi normal seçim ve erken seçim tarihlerini görelim.

• Bir kişi en fazla iki kere Cumhurbaşkanı olabilir. Ancak Cumhurbaşkanının ikinci döneminde meclis erken seçim kararı alırsa, görevde bulunan Cumhurbaşkanı tekrar aday olabilir.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ve Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasında bir önceki Pazar oy verme günü olarak belirlenir. Bu süre bir önceki seçimin yapıldığı tarih esas alınarak hesaplanır.
• Meclisin seçimlerin yenilenmesine karar almasından sonra TBMM bu kararı 48 saat içerisinde Resmî Gazete de yayımlar. Kararın alınmasının 60. günü takip eden ilk pazar Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimleri aynı gün yapılır.
• Erken seçim kararını Cumhurbaşkanı alması durumunda ise alınan kararın 90. günü takip eden ilk pazar günü seçimler yapılır.

Erken Seçim Ne Zaman Yapılamaz?

Mevcut yasalara göre TBMM seçimlerine 1 yıldan az kala ve son yapılan seçimden 30 ay süre geçmedikçe erken erken seçim kararı alınamaz. Türkiye’de seçim ile ilgili kuralları, yasaların dayanağında Yüksek Seçim Kurulu belirler. Seçim kanunları gelen iktidar ve yapılan kanunlara göre sık sık değişmektedir.

Ara Seçim Nedir Ne Zaman Yapılır?

Türkiye Büyük Millet Meclisinde ki bazı üyeliklerin boşalması halinde ara seçime gidilir. Ara seçimler her seçim döneminde yalnızca 1 defaya mahsus yapılır. Genel seçimlerden 30 ay geçmedikçe ara seçim kararı alınmaz. Fakat TBMM’de boşalan üye sayısı, mecliste ki üye tam sayısının yüzde beşi veya daha fazla olduğun da ara seçimin 3 ay içerisinde yapılması kararı alınır. Genel seçimlere 1 yıl veya daha az kala ara seçim kararı verilemez.

Bunların dışında istisnai olarak bir şehrin ya da seçim bölgesinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin hiç kalmaması durumunda üyeliğin boşalmayı takip eden doksan günde sonra gelen ilk Pazar ara seçim yapılır.

Cumhurbaşkanlığı Seçiminin Erken Yapılması

TBMM seçimlerini nasıl erken yapıldığını gördük. Şimdi Cumhurbaşkanlığında erken seçimin olup olmadığını ya da olursa nasıl olduğunu öğrenelim. Herhangi bir nedenden dolayı Cumhurbaşkanlığı makamı boşalması durumunda ve TBMM genel seçimlerine 1 yıldan daha az kalması halinde, Cumhurbaşkanı seçimi, o makamın boşaldığı günden sonra gelen 60. Günü takip eden ilk Pazar Türkiye Büyük Millet seçimleri ile birlikte yapılır.

Yine Cumhurbaşkanlığı makamımın ölüm, istifa vb. durumlardan dolayı boşalması ve TBMM seçimlerine 1 yıldan daha fazla süre kalması durumunda, seçim makamın boşaldığı tarihten itibaren gelen 45. Gün içindeki son pazar gününde yapılır. Seçilen yeni Cumhurbaşkanı TBMM seçim tarihine kadar yeni görevine devam eder. Kalan zamanı tamamlayan Cumhurbaşkanı için bu süre dönemden sayılmaz.

Seçilecek Adaylar Nasıl Belirlenir?

İster normal seçimler olsun ister ise erken seçim milletvekili ve Cumhurbaşkanı olmak için belirli şartlar vardır.

Cumhurbaşkanı seçilebilmek için:

• En az 40 yaşını doldurmuş olmak
• Yükseköğretim mezunu olmak
• Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı olmak
• Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip kişiler cumhurbaşkanlığına aday olabilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde siyasi parti grupları, yapılan son seçimde oyların tek başına veya birlikte yüzde beşini alan siyasi partiler ve yüz bin seçme yukarıda sayılan şartlara sahip kişileri Cumhurbaşkanı adayı gösterebilir.