Darbe Nedir? Hangi Yıllarda Darbe Oldu?

Darbe nedir? Sorusu aklımıza ilk olarak normal darbe yerine askeri darbe nedir kavramını getirmiştir. İlk önce askeri darbenin ne olduğuna bakalım. Daha sonra ise Hangi yıllarda Darbe oldu? Sorusunu cevaplayalım.

Askeri Darbe Nedir?

Bir ülkede askeri unsurların silah zoruyla yönetimi ele geçirmesine askeri darbe denir. Genelde ekonomik ve sosyal sorunların olduğunu öne sürerek mevcut hükümeti devirmeye yönelik bir harekettir. Dünyada ve Türkiye’de birçok kez darbe yaşanmıştır.

Bazen silahlı kuvvetler ülkede karışıklık gördü mü askeri darbe yapmadan hükümete nota diğer bir adıyla muhtıra verebilir. Bu hükümetin yaşanan sorunların olduğunu, ordunun bu durumdan rahatsızlık duyduğunu söylemek için verilen bir uyarıdır.

Muhtıra Nedir?

Genelde devlet içinde ordunun hükümete ya da bir devletin başka bir devlete yaşadıkları sorun için karşı tarafın sözcüsüne veya elçisine verilen yazılı veya sözlü ikazdır. Genelde askeri darbeler öncesi verilen muhtıra hükûmetten rahatsız olunan konuları ve durumları düzeltmesini istenen bir emir niteliği taşır. Nitekim Türkiye’de birden çok örneği görülmüştür.

Askeri darbeler Türkiye’nin geçmişindeki gerçeklerinden biridir. Türkiye Cumhuriyeti’nde şu ana kadar 2 askeri darbe 1 darbe teşebbüsü ve 2 de muhtıra olayı yaşanmıştır. Bu olaylara sırayla bakalım.

1960 Darbesi?

Tam olarak çok partili hayat tam geçiş 1950 yılında demokrat partinin iktidara gelmesiyle olmuştur. 10 yıl boyunca ülkeyi yöneten Demokrat parti 27 Mayıs 1960 yılında gerçekleşen darbe ile yönetimi sekteye uğramıştır. 1960 yılında bir grup subay Tümgeneral Cemal Madanoğlu önderliğinde sivil yönetime el koyarak Cumhurbaşkanı Celal Bayar Başbakan Adnan Menderes ve birçok parti yöneticisini tutuklamışlardır.

27 Mayıs Harekâtı olarak da bilinen bu askeri darbede bazı üniversiteler kapatılmış. Çeşitli sürgünler gerçekleştirilmiştir. Darbe subay Alparslan Türkeş’in radyodan darbe bildirimini okumasıyla duyurulmuştur. Sivil yönetime el koyan silahlı kuvvetler kendi meclisini kurarak çeşitli kararlar almışlardır.

Yaşanan İlkler

1960 darbesi sonucu Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk kez bir başbakan idam cezasına çarptırıp idam edilmiştir. Cumhuriyet ilanından sonra darbe kavramı ilk kez literatüre girmiştir. İlk defa darbe sonucu yeni anayasa yapılmıştır.

1971 Muhtıra

1960 darbesi sonrası idamlar tutuklamalar olmuştur. Daha sonra tekrar seçimler yapılarak yeni bir hükümet kurulmuştur. 12 Mart 1971 tarihine gelindiğinde ise memleketteki siyasi olaylarda rahatsız olan askeri yönetim hükümete muhtıra vermiştir. Muhtıra bir askeri darbe olmasa da bir askeri müdahaledir. Nitekim bu müdahale sonucu hükümet istifa etmek zorunda kalmıştır.

Deniz Gezmiş

1968 de tüm dünyada yeni haklar ve özgürlükler isteyen yeni bir gençlik hareketi başlamıştır. O zaman İstanbul üniversitesinde öğrenci olan Deniz Gezmiş ve arkadaşları dünyada başlayan bu özgürlük hareketinin lideri olmuşlardır. Siyasi açıdan bazı hak ve taleplerde bulunmuşlar çeşitli siyasi olaylara karışmışlardır. Bunun sonucunda 1971 askeri muhtıra sonrası 1972 Deniz Gezmiş ve iki arkadaşı idam edilmişlerdir.

1980 Darbesi

Türkiye’de Nerdeyse her 10 yılda bir gerçekleşen darbelerden biri ise 12 Eylül 1980 darbesidir. O zaman ki Genelkurmay başkanı Kenan Evren emir komuta ile sivil yönetime el koymuştur. Askeri darbe sonucu siyasi partiler lağvedilerek bazı siyasi parti üyeleri tutuklanmışlardır. Sıkıyönetim ilan edilerek bir sürü masum insan yargılanmıştır.

Kenan Evren kendini devlet başkanı İlan ederek yeni bir anayasa ve Cumhurbaşkanlığı için referandum yapmıştır. Bu referandum %90 üzerinde evet oyu alarak 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren olmuştur. Kenan Evren ve bazı darbeci komutanlar daha sonra yaptıkları için yargılanmışlardır.

1997 Askeri Muhtıra

Türkiye tarihin de ikinci kez olan bir askeri müdahaledir.1995’de yapılan genel seçimlerde refah partisi 1. Parti olarak çıkmıştır. Daha sonra Necmettin Erbakan Başbakan olmuştur. O dönemde Necmettin Erbakan’ın muhafazakâr olması ve bazı tarikatlar ya da İslamcı grupların eylem yapması tepkiye yol açmıştır.

1997 yılında bazı tarikat şeyleri ve liderliğine bir iftar yemeği verdi. Bu yemek bazı çevreler tarafından acaba irtica mı gelecek söylemlerine yol açtı.

Asker ve sivil hükümet arasında tırmanan gerilim iyice arttı. En son 27 Şubat 1997 de komutanlar bir bildiri vererek Başbakanın imzalamasını istedi. Ne kadar da imzalamak istemese de Necmettin Erbakan askeri bildiriyi imzalamak zorunda kaldı.

Daha sonra hükümetin istifası ve yeni seçimler yapılarak tekrar hükümetin kurulması ile süreç son bulmuştur. 27 Şubat tarih sayfalarına Post modern darbe olarak girmiştir.

15 Temmuz 2016 Askeri Darbe Teşebbüsü

Orduda bulunan bazı subay ve askerler darbe yapmak üzere 15 Temmuz 2016 Fatih Sultan Mehmet ve Boğaziçi köprüsünü kapatmışlardır. Meclisi bombalayarak Cumhurbaşkanlığına suikast girişimimde bulunmuşlardır. 15 Temmuz gecesi haberleşme ve yayın binaları basan darbeciler TRT binasını ele geçirerek zorla canlı yayında darbe bildirimi okutmuşlarıdır.

Fakat darbeci askerlerin halkın sokağa inmesi ve darbeye karşı gelen asker ve polislerin çabasıyla sonuçsuz kalmıştır. Birçok asker ve sivil hayatını kaybetmişti. Dünyada ilk defa bir halk darbeye karşı gelerek durdurmuştur.

Neden Askeri Darbe Yapılır?

Genel olarak hükümetten memnun olmayan askeri yönetimin yaptığı bilinmekledir. Bunun yanında askeri darbeler önce ülkelerde genelde iç karışıklar olmaktadır. Özellikle 1960 ve 1980 darbesi öncesi ölümler, sağ sol çatışmaları, ekonomik sorunlar gibi karışıklıklar vardır. Sadece Türkiye’de değil dünyanın birçok ülkesinde darbe olmuştur ve oluyordur. Özellikle az gelişmiş demokrasilerde askeri darbeler çoğunlukla yapılmaktadır.

Sonuç

Demokrasiye direk müdahale eden askeri darbeler toplumlar ve demokrasiler üzerinde yıkımları büyüktür. Sıkıyönetim ilan edilir. Çoğu insan suçsuz olarak yargılanabilir. Ülkeye ve ülkede yaşayan insanların özgür iradesine haksız bir harekettir. Hiçbir darbe yasal değişir. Nitekim hükümetler Anayasalarında darbe yapan ve darbeye teşebbüs eden kişiler için ağır yaptırımlar getirmişlerdir.